Η Αρτοτίνα Δωρίδας αποτελεί πατρίδα πολλών οπλαρχηγών της επανάστασης του 1821.

Μεταξύ αυτών να αναφέρουμε τους Αθανάσιο Διάκο, Λουκά Καλιακούδα, Αντώνη Κοντοσόπουλο, Ιωάννη Ρούκη, Ανδρίτσο Σαφάκα, Δήμο Σκαλτσά καθώς και τον  Ιωάννη Φαρμάκη.

Οι οπλαρχηγοι της Αρτοτίνας τιμούνται ως ήρωες καθώς επέδειξαν αυτοθυσία στην διάρκεια διεξαγωγής του εθνικοαπελευθερωτικού αγωνα.

Ο Λουκάς Καλιακούδας γεννήθηκε στην Αρτοτίνα γύρω στα 1760. Νέος εντάχθηκε στην κλέφτικη ομάδα του περίφημου Ανδρούτσου –πατέρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου- και έγινε πρωτοπαλίκαρό του. Πολέμησε στο πλευρό του Ανδρούτσου στην Πελοπόννησο, μετά την αποτυχία της εκστρατείας του Λάμπρου Κατσώνη (1792).

Ο Λουκάς Καλιακούδας γυρίζοντας στη Ρούμελη εξακολούθησε τον αγώνα κατά των Τούρκων και των Τουρκαλβανών του Αλή πασά, που εκείνη την εποχή καταδίωκε απηνώς τους Κλεφταρματολούς της Στερεάς στην προσπάθειά του να αναδιατάξει και αποδυναμώσει το αρματολικό σύστημα. Σε μια τέτοια καταδιωκτική επιχείρηση, ο Λουκάς Καλιακούδας, σκοτώθηκε από τους Τουρκαλβανούς του Μετζομπόνο στο χωριό Γαβρολίμνη Ναυπακτίας (1804), μαχόμενος ηρωικά με τα εκατόν είκοσι παλικάρια του.

Ο Βασίλειος Σταυρόπουλος γεννήθηκε στην Αρτοτίνα το 1876. Νέος κατατάχθηκε στο στρατό και το 1905 υπηρέτησε στη Σχολή Ευελπίδων με το βαθμό του επιλοχία του Πυροβολικού. Εκεί τον ξεχώρισε ο ανθυπολοχαγός Παύλος Μελάς (ο ήρωας του Μακεδονικού Αγώνα) και τον έφερε σε επαφή με το Ελληνικό Κομιτάτο που είχε αναλάβει τη στρατολογία, τη χρηματοδότηση και την αποστολή αντάρτικων Σωμάτων στη Μακεδονία

Ο Βασίλειος Σταυρόπουλος, με το ψευδώνυμο «καπετάν Κόρακας» έδρασε ως Μακεδονομάχος σε δυο φάσεις.

Κατά την πρώτη (Νοέμβρης 1905 – Μάρτης 1906) ως υπαρχηγός του ανθυπολοχαγού Κωνσταντίνου Πούλου (καπετάν Πλάτανου, από τον Πλάτανο της Ναυπακτίας), ορίστηκε επικεφαλής σε μια από τις δυο ομάδες στις οποίες χωρίστηκε το αντάρτικο Σώμα του Πούλου, μόλις έφτασε στη Μακεδονία. Ο Σταυρόπουλος και η ομάδα του έδρασαν στην περιοχή Καστανοχωρίων με καταδιώξεις και αντίποινα εναντίων των Βουλγάρων και Ρουμανόβλαχων κομιτατζήδων αλλά και των τρομοκρατών των «σχισματικών» χωριών. Τον Μάρτη του 1906 γύρισαν στην Αθήνα.

Κατά τη δεύτερη φάση (Σεπτέμβριος 1906 – Δεκέμβριος 1908) ο Σταυρόπουλος, ως οπλαρχηγός αντάρτικου Σώματος από 50 περίπου άντρες, ανέπτυξε σημαντική δράση ανάμεσα στις περιοχές της λίμνης Γιαννιτσών και της Βέροιας. Τις εντυπωσιακές λεπτομέρειες της δράσης του κατά τον Μακεδονικό Αγώνα τις περιγράφει ο ίδιος στα Απομνημονεύματά του, που εκδόθηκαν σε βιβλίο από την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών (Θεσσαλονίκη, 1961). Με την εξαιρετική δράση του, ο καπετάν Κόρακας αναδείχθηκε ισάξιος με τους πιο σημαντικούς οπλαρχηγούς – Μακεδονομάχους, όπως ο Άγρας, ο Λίτσας, ο Γαρέφης κλπ. Το Δεκέμβρη 1908, μετά την επανάσταση των Νεότουρκων, ο Σταυρόπουλος και το Σώμα του ανακλήθηκαν στην Αθήνα. Στη συνέχεια, ανέλαβε μια άλλη μυστική και επικίνδυνη αποστολή, με ψεύτικο όνομα και ιδιότητα (δάσκαλος Γεώργιος Παπάζογλου) πήγε στη Θράκη με σκοπό την υποδοχή την συγκέντρωση και την απόκρυψη οπλισμού που έστελνε εκεί μυστικά το Ελληνικό Κράτος, με την προοπτική να δημιουργηθούν και στη Θράκη απελευθερωτικά κινήματα ανάλογα με εκείνα της Μακεδονίας. Όμως οι συνθήκες εκεί δεν ήταν ώριμες, η προσπάθεια απέτυχε και ο Βασίλειος Σταυρόπουλος γύρισε στην Αθήνα τον Απρίλη του 1909.

Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, ο Σταυρόπουλος συνέχισε τη στρατιωτική του σταδιοδρομία και έφτασε στο βαθμό του Υποστρατήγου. Η Μακεδονία που απελευθερώθηκε το 1912, και ιδιαίτερα η πόλη της Βέροιας, τίμησε τον καπετάν Κόρακα. Στην είσοδο της πόλης, σε μια μικρή πλατεία, στήθηκε αργότερα και υπάρχει εκεί η ορειχάλκινη προτομή του.

Ο Βασίλειος Σταυρόπουλος ήταν ο πρώτος πρόεδρος του Συλλόγου Αρτοτινών της Αθήνας, που ιδρύθηκε το 1948. Όρθιος και θαρραλέος ως το τέλος του, πέθανε στην Αθήνα το 1968.

Ο Αντώνης Κοντοσόπουλος ή Γεράντωνος γεννήθηκε κι αυτός στην Αρτοτίνα στα 1790-1792. Από νωρίς ακολούθησε την κλέφτικη ζωή. Η έναρξη της Επανάστασης του 1821 βρήκε τον Κοντοσόπουλο, μυημένο στη Φιλική και οπλαρχηγό του Ταλαντίου (Αταλάντης). Στη θέση αυτή τοποθετήθηκε από τον πρώτο του ξάδελφο, τον Αθανάσιο Διάκο. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση, ειδοποιημένος από το Διάκο, στις 29 Μαρτίου μπήκε στην Αταλάντη, και την απελευθέρωσε.

Έλαβε μέρος στη μάχη της Αλαμάνας, της Υπάτης, των Βασιλικών, στη μάχη της Άμπλιανης (1824). Από το 1826 πέρασε στις διαταγές του Γ. Καραϊσκάκη με τον οποίο πολέμησε στις μάχες της Δομβραίνας και στη μεγάλη μάχη της Αράχωβας. Επίσης πήρε μέρος στη μάχη του Φαλήρου και την επόμενη χρονιά (1827) κυρίευσε το φρούριο του Ακροκορίνθου. Στη συνέχεια και μέχρι το τέλος του Αγώνα και την απελευθέρωση, ο Κοντοσόπουλος δεν έπαψε να αγωνίζεται με σθένος και αυταπάρνηση.

Ο Ιωάννης Ρούκης γεννήθηκε στην Αρτοτίνα στα 1795 και σε ηλικία δεκαπέντε ετών μπήκε στο κλέφτικο σώμα του Πανουργιά και του Γ. Κοσκινά. Στο σώμα αυτό έμεινε τρία χρόνια. Στη συνέχεια υπηρέτησε στο στρατό του Οδυσσέα Ανδρούτσου και, όταν ξέσπασε η σύγκρουση Αλή και σουλτανικών δυνάμεων κι ο Οδυσσέας πήγε στα Γιάννενα, ο Ρούκης μπήκε κάτω από τις διαταγές του άλλου οπλαρχηγού της Λειβαδιάς, του Διάκου. Με την κήρυξη της Επανάστασης, ο Ρούκης πολέμησε μαζί με το Διάκο για την απελευθέρωση της Λειβαδιάς και της Μενδενίτσας.

Πήρε μέρος στην πολιορκία της Υπάτης, στις μάχες των Βασιλικών και της Περαχώρας Λουτρακίου, στα Βρυσάκια της Εύβοιας, στον Μαραθώνα, στο Κερατσίνι, στην Αράχοβα, στη Φοντάνα και στο Δίστομο. Την επόμενη χρονιά δηλ. στα 1828 ενίσχυσε τον Κίτσο Τζαβέλα στη μάχη της Σεργούλας και στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που ακολούθησαν. Κι αυτός δεν απέφυγε τα καπάκια με τους Τούρκους. Τον Μάρτιο 1829, ο Ρούκης, πολέμησε στην πολιορκία της Ναυπάκτου, των Θηβών και στην τελευταία μάχη του Αγώνα του ’21, στη μάχη της Πέτρας.

Ο Ανδρίτσος Σαφάκας γεννήθηκε στην Αρτοτίνα στα 1775-1780. Μπήκε νωρίς στην κλέφτικη ζωή. Πριν από το 1806 έγινε καπετάνιος σε κλέφτικη ομάδα και εκείνη τη χρονιά κατέφυγε προσωρινά στην Αγία Μαύρα, για να σωθεί από την καταδιωκτική μανία του Αλή πασά. Η κλέφτικη δράση του Σαφάκα συνεχίστηκε ως τα 1812. Στη συνέχεια προσκύνησε το Βελή και αναγνωρίστηκε καπετάνιος των Κραβάρων.

Στα 1820 ήταν ήδη μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Με την έναρξη της Επανάστασης ο Σαφάκας είχε να επιτελέσει δυο αποστολές: η πρώτη ήταν να κρατάει την ορεινή διάβαση της Οξιάς και να εμποδίζει τη διέλευση τούρκικων στρατευμάτων. Και η δεύτερη να δίνει βοήθεια σε άλλα μαχόμενα ελληνικά Σώματα.
Για να ανταποκριθεί στην αποστολή του αυτή, ο Σαφάκας κατασκεύασε στη ράχη της Οξιάς οχυρωματικά έργα (ταμπούρια) που ονομάστηκαν <<του Σαφάκα τα ταμπούρια>>. Σ’ αυτή τη στρατηγική θέση ο Σαφάκας διατηρούσε μόνιμο στρατόπεδο (ορδί). Από τον Απρίλιο του 1821 και μετά o Σαφάκας έλαβε μέρος σε διάφορες μάχες με σημαντικότερη αυτή της Παπαδιάς. Προστάτεψε τα απροσκύνητα χωριά των Κραβάρων, όταν οι πασάδες Σκόντρα και Ισμαήλ με ισχυρές τουρκικές δυνάμεις εισέβαλαν στα Κράβαρα.

Προστάτεψε τον πληθυσμό της Αρτοτίνας, όταν “οι Καρπενησιώτες Τούρκοι ακολουθώντας το σύρραχο της Οξιάς …ξεχύθηκαν προς Σιτίστα, με διαθέσεις να στραφούν και προς την Αρτοτίνα.” Τον Ιούλιο του 1825 ενίσχυσε με δυνάμεις του τους πολιορκημένους του Μεσολογγίου.
Μετά την πτώση του Μεσολογγίου έκανε καπάκια με τους Τούρκους, για να σώσει τους πληθυσμούς. Ακολούθησε τον Καραϊσκάκη, όταν έγινε αρχιστράτηγος, και μετά το θάνατό του ξαναπήρε αμνηστία.

Ωστόσο ο Σαφάκας εξακολουθούσε να είναι επίφοβος για τους Τούρκους. Έτσι στα τέλη Αυγούστου του 1828 τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν ως όμηρο στα Γιάννενα μαζί με τα πιστά παλικάρια του. Κατόρθωσε να δραπετεύσει, μαζί με τους συντρόφους του και δολοφονήθηκε στο γεφύρι της Τατάρνας από ανθρώπους του αδελφοποιτού του Σωτήρη Στράτου, συνεργατών των Τούρκων και του Κιουταχή.

To αρχοντικό του οπλαρχηγού Ανδρίτσου Σαφάκα, το οποίο χτίστηκε το 1810 και αναπαλαιώθηκε το 1978, φιλοξενεί το Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο της Αρτοτίνας.  Ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής οίκημα ασβεστόχτιστο, με πελεκητές πέτρες από γαλαζολίθαρο και πελεκητά αγκωνάρια με στέγη από κεραμίδια Ρωμαϊκού τύπου (λούκια) φιλοξενεί αξιόλογα λαογραφικά και ιστορικά εκθέματα. Αξιοσημείωτο χώρο επίσκεψης αποτελεί και το Δημοτικό Σχολείο της Αρτοτίνας το οποίο βρίσκεται κάτω από την πλατεία.